ابهامات احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی

به گزارش سهندبلاگ، محمد لاهوری - مسئول کمیسیون محیط زیست موسسه موج شکن انزلی: مسلم است که حال و روز تالاب انزلی به هیچ وجه خوب نیست و امروز در نتیجه عملکرد ضعیف متولیان امر، شاهد مرگ زودرس آن هستیم. عقب نشینی آب دریای کاسپین هم باعث شده تا عمق این پهنه آبی کمتر گردد.

در این میان رسوبات فراوریشده ناشی از ورود مستقیم فاضلاب به تالاب، دستمایه ای برای امتحان یک روش پرخطر شده است؛ روشی که حداقل 850 میلیارد تومان می ارزد. منتقدان مدعی هستند که این روش در هیچ کجای جهان سابقه اجرایی نداشته و برای اولین بار است که در یک محیط آبی طبیعی در حال اجراست. تبعات و خطرات آن ناشناخته است و نمی توان در کوتاه مدت تاثیرات آن روی اکوسیستم، حیات وحش و مهم تر از همه انسان را دید. ادعای احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی از یک سمت و نگرانی های تمام مخالفان از سمت دیگر امروز به چالش بزرگ محیط زیستی گیلان تبدیل شده است. در این میان سلامت بیش از یک میلیون حاشیه نشین در گرو اعداد و آمار در مقیاس آزمایشگاهی است که در بازه زمانی کوتاه و کمتر از 6 ماه به دست آمده است.

مشابهت دادن دی اکسید تیتانیوم موجود در آدامس با روش بایوجمی! آیا مجریان طرح حاضرند آدامس بایوجمی مصرف نمایند؟ دی اکسید تیتانیوم مورد استفاده در مواد غذایی دارای کد فراوری E171 است. اخیرا نیز آزمایش های زیادی مبنی بر خطرناک بودن استفاده از آن اجرا شده و نتایج تحقیقات دانشگاهی در نشریات و ژورنال های علمی و معتبر جهان به چاپ رسیده است.

در جدیدترین تحقیقات که توسط انتشارات معتبر Frontiers در ماه مه 2019 (اردیبهشت) منتشر شده است، 15 تن از محققان دانشگاه سیدنی در مطالعات خود به این نتیجه رسیده اند که دی اکسید تیتانیوم خوراکی که معمولا به عنوان عامل سفیدنماینده در محصولاتی نظیر آدامس و مایونز استفاده می گردد، می تواند منجر به بیماری التهاب روده و سرطان کلورکتال (راست روده) گردد. اخیرا در کشور فرانسه، E171 به دلیل اطمینان نداشتن از ایمنی و غیر سمی بودن آن (طی بالغ بر 27 پژوهش از سال 2017 تاکنون) ممنوع اعلام و به کمیسیون اروپا پیشنهاد شده است تا اتحادیه اروپا نیز این کد را از چرخه فراوری محصولات غذایی که در ارتباط مستقیم با انسان است، خارج کند؛ این در حالی است که دی اکسید تیتانیوم استفاده شده برای روش بایوجمی شامل این استاندارد نبوده (خوراکی نیست) و علاوه بر این، کلرید نقره چسبیده به دی اکسید تیتانیوم جزو عوامل اصلی فرایند معرفی شده است که هیچ تشابهی با آنچه در آدامس موجود است، ندارد. با ارائه این تشابه عجیب از سمت مجریان طرح، سوالی که مطرح می گردد این است که آیا مدعیان این تشابه حاضر هستند آدامس آغشته به بایوجمی را مصرف نمایند؟

بایوجمی دی اکسید تیتانیوم است یا نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم؟ نانو ذرات این خاصیت را دارند که در مقدار بسیار کم، بی نهایت موثر باشند و همان تاثیر مواد اصلی را بگذارند. طبق ادعای مجریان طرح، مقدار استفاده از دی اکسید تیتانیوم بسیار ناچیز و فقط 2 میکروگرم در لیتر است. از آنجایی که دی اکسید تیتانیوم تنها زمانی می تواند تاثیر فتوکاتالیستی خود را داشته باشد که یا در مقدار زیاد به صورت دی اکسید تیتانیوم استفاده یا در مقدار بسیار کم و با خواص نانو به صورت نانو دی اکسید تیتانیوم به محیط اضافه گردد، آیا این تعریف نشان دهنده استفاده از نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم به جای دی اکسید تیتانیوم نخواهد بود؟

مهم تر که هرگز جوابی داده نشده این است که اگر ماده ای بتواند در اندازه بسیار ناچیز 2 میکروگرم در لیتر باعث ایجاد چنین تغییرات عظیمی در تالاب گردد تا حدی که فقط با یک بار اضافه کردن آن به محیط، حداقل 30 سانتی متر از عمق لجن تالاب را دستخوش تغییرات کند، اگر وارد بدن سایر جانداران و انسان گردد، چه خواهد شد؟

یکی از مجریان طرح در فایل توضیحاتی که اسفند در جلسه شورای اسلامی بندر انزلی ارائه کرد، مشخصا از کلمه نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم نام برد (فایل به صورت سند در اختیار مراجع واقع شده است). در گزارش ناظر طرح با عنوان گزارش مقدماتی طرح نظارت و پایش اجرای پروژه زیست پالایی با مواد بایوجمی مجلدی با لوگوی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی دفتر اکوسیستم های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست، در صفحه 3 به صراحت عنوان شده است: مواد موجود در بایوجمی شامل نانو اکسید تیتانیوم و محلول دی الکتریک بر پایه پلی ساکارید است....

پنهان ماندن آثار خطرناک نقره آزادشده

مواد تاثیرگذار برای حذف لجن ها در روش پیشنهادی، اتصال دی اکسید تیتانیوم و کلرید نقره ای است که در این مواد وجود دارد. کلرید نقره در مجاورت نور یا گرما به کلر و نقره تجزیه خواهد شد. سمی بودن نقره آزاد شده در این فرایند در محیط زنده و آبی تالاب می تواند خطرناک تر از دی اکسید تیتانیومی باشد که در این مواد یافت می گردد. در صفحه 2 گزارش خلاصه مدیریتی با عنوان تحقیق در رابطه با ارزیابی ریسک بایوجمی در استخرهای شیلات تالاب انزلی، در معرفی روش بایوجمی گفته شده است: در روش بایوجمی که در استخرهای شیلات و حاشیه تالاب انزلی به اجرا گذارده شده است، دی اکسید تیتانیوم به صورت هیبرید با کلرید نقره برای افزایش راندمان، مورد استفاده قرار گرفته است.

اما در صفحه 19 همین گزارش افزایش مقدار نقره را نیز هشدار داده است: مقدار نقره در گیاهان استخرهای تیمار (استخر تیمار استخری است که در آن مواد بایوجمی تزریق شده است) بیش از استخر شاهد است. استفاده از بایوجمی علت اصلی این افزایش است بنابراین هنگام به کارگیری این روش در تالاب انزلی باید غلظت نقره در مواد بایوجمی کاهش داده گردد. باید بپذیریم کلرید نقره مورد استفاده نیز باید در مقیاس نانو باشد، چراکه اتصال آن به نانو دی اکسید تیتانیوم فقط در اندازه نانو امکان پذیر است. بنابراین آثار سمی به مراتب بیشتر و خطرات ناشی از وجود آن در تالاب غیر قابل اندازه گیری خواهد بود. این موضوع مهم تا امروز بین شلوغی های تاثیرات سوء دی اکسید تیتانیوم مغفول مانده است.

طرح مفهومی جدید برای محیط ایزوله

طبق تعریف، محیطی که ایزوله است باید به گونه ای ایجاد گردد که با اطراف خود هیچگونه ارتباطی نداشته باشد. علاوه بر آن ایزوله بودن باید به شکلی باشد که در هر شرایطی بتواند ثبات خود را نیز حفظ کند. در صفحه 4 گزارش خلاصه مدیریتی آمده است: غلظت دی اکسید تیتانیوم در آب 25/2 میکروگرم در لیتر است که این رقم واقعی نیست و در حقیقت طی این دوره حداقل 10 بار آب استخر تعویض می گردد

آنچه از مفهوم ایزوله بودن برداشت می گردد، ارتباط نداشتن محیط آزمایشی با محیط اطراف است، اما در این سند، مجری طرح به وضوح اشاره نموده که حداقل 10 بار با باز کردن خروجی استخر، آب محیط ایزوله به داخل تالاب ریخته که در نهایت منجر به تازه شدن آب استخر و کاهش غلظت مواد ریخته شده در آن شده است. در این میان حاشیه نشینانی که خبر از این ماجرا نداشتند، درگیر ورود عامدانه مواد خطرناک به داخل آب شده اند و بهایش را باید آنان بپردازند.

ناپدید شدن فلزات سنگین و سموم ذخیره شده در رسوبات

یکی دیگر از مجریان طرح طی نتایج به دست آمده از آزمایش های خود مدعی شده که فلزات سنگین، سموم آزاد شده و حتی دی اکسید تیتانیومی که به استخرهای تیمار ریخته شده، نسبت به محیط شاهد بسیار کمتر است؛ ادعایی که می تواند سوالات بسیاری در پی داشته باشد. اول آن که چطور ممکن است در استخری که دی اکسید تیتانیوم ریخته شده، مقادیر کمتری نسبت به استخری که در آن تزریق صورت نگرفته، به دست آید؟ تکلیف مقادیر زیادی از فلزات سنگین ناشی از معلق شدن رسوبات آلی و خورده شدن آن توسط ماهی ها و سایر آبزیان چه خواهد شد؟

در صفحه 121 گزارش پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی کشور آمده که نتایج آنالیز ها نشان داده است که غلظت فلزات سنگین در استخر شاهد بالاتر از استخرهای تیمار بوده است؛ در حالی که از آمار به دست آمده در صفحات 84 تا 113 همین گزارش، می توان نتیجه گرفت غلظت بالایی از فلزات سنگین وارد بافت ماهی ها شده است.

در صفحه 98 گزارش پژوهشکده آبزی پروری نوشته شده است: میانگین نتایج اندازه گیری فلزات سنگین در بافت عضله و کبد 4 گونه ماهی پرورشی (قابل ذکر است که ماهیان پرورشی ماهیان بومی تالاب نبوده و توان تحمل بیشتری نسبت به ماهیان تالابی دارند) نشان می دهد از میان 24 فلز اندازه گیری شده، غلظت 11 فلز سنگین در بافت عضله ماهیان تیمار در مقایسه با تجمع این فلزات در بافت عضله ماهیان شاهد بیشتر بوده و 8 فلز سنگین دیگر در بافت کبد ماهیان تیمار در مقایسه با شاهد بیشتر بوده است. همه این موارد نشان دهنده تناقض فاحش در آمار و داده هایی است که مجریان طرح به آنها استناد نموده و بر اساس سلیقه در نشست ها و مقالات از آنها استفاده می نمایند؛ در حالی که اکثریت از نتایج به دست آمده اطلاعی ندارند.

تهدیدی برای حاشیه نشینان تالاب انزلی

خطرناک ترین و غیرمنصفانه ترین نظریه موافقان طرح بایوجمی در صفحه 18 گزارش خلاصه مدیریتی آمده است: با توجه به این که یک فرد هرگز هر 45 کیلوگرم ماهی مصرفی سالانه خود را از استخرهای شیلات تامین نخواهد کرد، بنابراین عملا ریسک بهداشتی با توجه به خروجی ADI به مراتب ضعیف تر و در نهایت دارای خطر نیست. مع ذلک پیشنهاد می گردد میزان عناصر در افراد بومی (خصوصا مو، ناخن و خون) اندازه گیری گردد تا مطالعات اپیدمی شناسی جامع تری صورت پذیرد.

مهم ترین سوال همه منتقدان درباره پروژه احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی این است که آیا طبق این سند، تالاب انزلی و بیش از یک میلیون حاشیه نشین آن در حکم یک آزمایشگاه بزرگ برای بایوجمی هستند!؟ چطور ممکن است مجریان طرح بدون در نظر دریافت جان مردم، روشی غیر معمول در جهان را در یکی از مهم ترین و اساسی ترین محیط های آبی کشور به کار بگیرند و پس از آلوده کردن آن، به دنبال خطرات و احتمال ابتلا به سرطان در مو و ناخن و خون حاشیه نشینان باشند؟